Este artigo fala memoria dos que xa non están, dos que un día sufriron as consecuencias dunha Guerra e dos que pasaron meses escapando dunha realidade á que non quixeron pertencer.
No encabezado, a casa da avóa de Lucía, lugar onde se agochou Ramón en numerosas ocasións. Ao fondo, visíbel, o camiño polo que escapaba ou chegaba a Garda Civil para prendelo. (Autoría propia).
Lucía Rodríguez emprega neste artigo do Ferrado a variante dialectal naviega.
Fáiseme difícil escribir sobre unha historia da que tantas veces preguntei e escuitei falar. Pero non vivín. Paréceme imposible que algo así pasara nas sendas polas que eu ando e nas paisaxes nas que eu son. Non pasou tanto tempo, menos de 100 anos. Vou intentar contalo pola memoria dos que xa non están, polos que un día sufriron as consecuencias dunha Guerra na que, ao meu parecer, solo había malos; polos que pasaron meses escapando dunha realidade á que non quixeron pertencer. Movidos polo medo e a carraxe moitos conseguiron sobrevivir, outros acabaron morrendo polo camín pero deses, xa ninguén se lembra. Son tabús dunha época na que o pavor estaba sempre presente, quedaron borrados do mapa e as súas pegadas volvéronse invisibles. E se alguén se sigue acordando deles, ese medo aínda lles impide dicir os seus nomes en alto.
Estas cousas que vos vou relatar consérvanse grazas ás tardes que meus pais e abuelos pasaron sentados ao pé dunha lareira, pero non dunha calquera. A lareira da casa do Palleiro, a última palloza habitada do concello de Navia de Suarna, o fogar dunha desas persoas que correu, andou, saltou e se defendeu polos montes dos Ancares. Un “Escapado da guerra”. Cóntanme que entrar naquela palloza era sempre bonito porque sabían que iban salir d´eilí cun cento de novas aventuras pero tamén que iban volver a casa ca pel de galiña, co medo metido no corpo pero valorando muito máis a súa vida de ahora.
As vivencias de Ramón merecen ser escritas para que ninguén esqueza o que pasou fai menos de cen anos nunha das épocas máis terribles da historia do noso país. Daba igual que fose inverno, vrau, outono ou primavera. Sempre tiñan que estar a alerta por si aparecía a temida Guardia Civil que viña buscalos. Tiñan outro sentido máis desarrollado, o de intuir o que podía pasar senón seguían correndo.
Cada día, unha odisea. Non sei o tempo exacto que anduvo polos montes pero foron anos cos seus días e as súas noites, coa súa neve e o seu friu, coa súa chuvia e o seu vento. E sempre, sempre co medo a ser pillado. Coma todos os “escapados de guerra”, Ramón non iba solo, iba en grupo e así, unhos protexíanse aos outros e ese sentido da intuición funcionaba mellor. Naqueles momentos de tanta incertidumbre, a confianza era a base da súa pouca tranquilidade e quizais, un dos motivos polos que podían seguir escapando. Tiñan casas amigas por diferentes pueblos, eses lugares onde sempre atopaban un plato de comida quente ou un teito baixo o que descansar. Vallo, A Veiga e Murias do Camín foron algunhos dos escenarios do que vos vou contar nas seguintes liñas.
Era unha noite fría do outono cando na Furada do Lobo, cerca de Murias do Camín, o meu bisabuelo viu vir a Guardia Civil cunhos ganzos de uz. Naquel momento taban na súa casa Ramón e o seu grupo, e el, foi a galope avisalos pre que marcharan. Pouco tempo pasara cuando lle petaron na porta pero xa taban todos deitados, a Guardia Civil mandoulles erguirse e preguntoulles si viran algún escapado, ao que o meu bisabuelo respondeu que non, que na casa eran todo mulleres menos el e que tuvera todo o día ca facenda nun barbeito que taba eilí o lado.
“E salvoulles a vida. E como aquela vez, muitas outras”. Así mol explicou a miña abuela que naquel instante dormía allea a todo o que pasaba fóra.
Outro día taban en Vallo cuando de repente sentiron vir a Guardia Civil, sin tempo a escapar. Escondéronse entre as cebas e a herba seca que había nun palleiro, ficaron o máis quietos que puderon, casi sin respirar e conseguiron librar. As autoridades rexistraron o lugar pero non os atoparon e eles puderon seguir escapando.
A última das historias de Ramón foi na Veiga, na casa do Tiu Vicente. Aquel día facía mui mal tempo e insistiulle en que quedase a comer algo pero Ramón non quixo. “Non quedo, dame a cabeza que hoi vein por min” lle respondeu. E así foi, unhos minutos despois de que pasase pola casa chegou a Guardia Civil e a Ramón solo lle dera tempo a esconderse no caroco dun castañeiro. Unha vez máis conseguira librarse.
Tres relatos, tres días mui resumidos na vida de Ramón. E así sempre, cuantas historias que non sei, cuantas vivencias que se perderon e cuantas penurías pasaría nos montes e nas paisaxes nas que eu son. Ramón era un deses homes con carisma. A última persoa que morou nunha palloza en Navia de Suarna. As súas pegadas borráronse, o seu nome non apareceu en ningún xornal pero a súa historia non pode caer no esquecemento.
Pasaron meses e anos ata que se entregou a Guardia Civil, cóntanme que daquela saira unha lei que dicía que si se entregaban voluntariamente non iban recibir ningún castigo pero a realidade foi máis distinta. O medo seguiu sempre presente e as familias foron as que viviron as represalias da súa rebeldía. Non sei con certeza se chegou a loitar na guerra pero o que si sei é que se mantivo fiel aos seus principios ata que non puido aguantar máis.
Ramón foi o meu vecín durante os primeiros meses da miña vida e eu, aínda que non me lembre, tuven a suerte de escuitar algunha das súas aventuras na lareira da casa Pallleiro.
Este artigo vai por el e pola súa memoria. A súa historia ten que ser contada. Debe saberse.