Logo da pandemia, no corazón das Rías Baixas, un norteamericano participa na vendima dunha familia galega. Entre acios, albariño e risas, descobre que facer viño é moito máis ca iso: é facer país, tecer comunidade . É embotellar un intre fermoso, suspendido no tempo.
Referencia da imaxe que ilustra o artigo: Campo Galego, Xornal Dixital Agrario
É setembro de 2020, e estou a vendimar. Hai seis meses, España entrou nun confinamento nacional que durou de marzo a maio. Os que quedamos atrapados en pisos urbanos pasamos os días subindo e baixando escaleiras para facer algo de exercicio, ou saudando os veciños na nosa rutina das 20:00, aplaudindo o persoal sanitario. Pero fóra das cidades, alleas ao caos dunha pandemia mundial, as vides brotaron, floreceron, e as uvas seguiron medrando. E agora, en setembro, toca recollelas. O meu amigo Jorge vive na costa atlántica de Galicia, no corazón da súa rexión vinícola máis coñecida: as Rías Baixas. A súa familia ten unha pequena parcela con dúas pérgolas de vide, e el convidoume a axudar coa vendima. Poñemos sombreiros, guantes e —seguindo as normas pos-COVID— máscaras cirúrxicas, e imos traballando. Está toda a familia: o pai de Jorge, os seus tíos e a súa avoa, que atopa un sitio baixo un dos postes de granito que sosteñen a pérgola e comeza a revisar os baldes de uvas que lle pasamos, buscando bagos podres ou con fungo.
O sol do mediodía aperta, pero estamos máis ou menos protexidos debaixo das follas das vides. Estas son vides de albariño, o embaixador máis famoso de Galicia. Tamén hai unha variedade híbrida á que a familia de Jorge chama catalán, probablemente porque os esgallos viñeron de Cataluña. O seu tío dime que levan aquí moito tempo e que realmente xa non saben cal é cal. Pero como só van facer viño para consumo da familia, non se preocupan moito por distinguilas. Noutras partes das Rías Baixas, se queres vender uvas, non poden ser híbridas. Estas en particular son dun amarelo translúcido, perfectamente maduras, e non podo evitar parar a probar algunha de vez en cando. Estalan na boca con acidez viva, facéndome salivar. Traballamos por parellas, colgando baldes dos arames das pérgolas e cortando os acios coas tesoiras. Cando os baldes están cheos, baleirámolos en tallas grandes de plástico e levámosllos á avoa para a súa revisión. Eu son o que menos sabe do grupo, pero penso que vou collendo o truco pouco a pouco. Mentres traballamos, os tíos de Jorge falan en galego, preguntándolle polo equipo local de fútbol e como lle vai na universidade. Eu tamén comento cousas de vez en cando, dando a perspectiva americana das novas, e temos esa conversa que parece repetirse en todas partes: que fixemos nos últimos meses e o moito que agradecemos que o confinamento rematase.
Non nos leva moito tempo rematar as dúas pérgolas. Cando acabamos, quizais traballamos un par de horas. Entramos na casa para saudar a outra avoa de Jorge, que aínda vive nesta propiedade. Conversamos, e ela pregunta pola moza de Jorge —ela foi quen me meteu neste plan de vendima en primeiro lugar—. Ao marchar, como é costume, danos leituga da súa horta, aínda que na casa de Jorge xa medra de sobra. A comida é a forma galega de mostrar amor. Cargamos as tallas no maleteiro do coche de Jorge. Dobran os asentos traseiros para facer sitio e conseguimos encaixar once tallas, facendo que o coche case roce o chan pola parte de atrás. Subimos e volvemos para a casa. Jorge vive en Portonovo, unha vila pequena ao carón da máis elegante, Sanxenxo, lugar de veraneo da xente rica e famosa de España. Tamén famosa por ser difícil de pronunciar para os que non son de aquí. O son da letra “x” en galego non existe en castelán, polo que moita xente di “Sanjenjo”, para desgusto dos locais.
Aparcamos diante da casa de Jorge, onde os seus avós nos agardan. Os dous son igual de pequeniños, non medirán máis de metro cincuenta. O avó leva un polo vello metido por dentro dos pantalóns, e a avoa leva un mandilón, esa típica prenda de cadros azuis, entre mandil e bata de traballo, que é uniforme habitual dunha xeración de mulleres galegas. Apúrase a meternos na casa para cambiarnos de roupa —é hora de pisar uvas—. Teño que pedirlle unha camiseta a Jorge, e acabamos os dous coa mesma: unha de Portonovo Sociedad Deportiva e pantalóns curtos azuis. Saímos da casa coma xemelgos: un americano, un galego, e os dous cun sorriso de orella a orella. O garaxe está entre unhas pequenas cortes que separan a casa de Jorge da dos seus avós. Ao pasar polas verzas altas cos seus talos coma rañaceos, dous gatiños crúzannos aos pés e escóndense nunha morea de palla. A porta do garaxe é estreita e baixa. Dentro, unha talla de plástico xigante, case tan alta coma min, xa está chea ata o bordo de uvas tintas esmagadas, tapadas cun pano de cociña igual de grande. Hai moscas voando arredor, pero o pano é unha barreira eficaz. Jorge dime que lle mercaron estas uvas a un amigo, e que cando rematen de macerar irán a un par de pipotes vellos de madeira que hai nun recuncho. Outra talla baleira agarda polas nosas uvas, que botamos dentro. Algunhas xa veñen rebentadas, a verter zume.
Descalzámonos e lavamos os pés nunha bacía pequena colocada sobre unha toalla no chan. “Listos?” pregunta o pai de Jorge. Subo á talla con coidado, e as uvas empezan a esnafrarse baixo os pés. Flexiono os dedos, sentindo como se moven os bagos. Non é unha sensación desagradable, pero si estraña. Jorge dime que a técnica consiste basicamente en seguir pisando ata que os pés toquen o fondo da talla, así que comezamos a marchar no sitio. O ritmo dos pés pisando resulta agradable —case terapéutico, aínda que aínda non me afago á textura das uvas—. Ocórreseme que hai xente que pagaría por facer isto nun spa. Pisamos durante o que parece moito tempo, e ao final xa case todo é líquido, coas pebidas e peles no fondo. Saímos da talla e limpámonos, mentres o pai de Jorge bota dentro unha pastilla pequena de sulfitos que se desfai e empeza a borboriñar como un Alka-Seltzer.
Agora tócanos centrarnos na prensa: unha cesta de madeira antiga nun recuncho. Isto é viticultura caseira na súa máxima expresión —amañaron un coadoiro de plástico branco no fondo da prensa para reter os restos sólidos mentres sae o zume. Levamos os cubos de uvas esmagadas á prensa con coidado, e xiramos as manivelas metálicas, baixando un bloque de madeira ata que comeza a saír un fío de zume. Xirámolo algo máis e o zume empeza a correr, pasando polo coadoiro ata caer no recipiente. Facemos unha pausa para que Jorge e os seus avós se acheguen e proben o primeiro grolo da colleita de 2020. A súa avoa colle unha pota metálica, énchea de zume e lévaa aos beizos mentres nós a miramos expectantes. “Está bo”, declara. Recollemos o zume por quendas e botámolo por un pano de queixo ao depósito de aceiro inoxidable no recuncho oposto do garaxe, onde ferverá e se converterá en viño nos próximos días. Conseguimos encher case todo o depósito de 200 litros.
Cando rematamos, chega o momento máis importante do día: o xantar. Entramos todos na casa grande, onde a nai de Jorge preparou un arroz. Este leva berberechos, e ela cóntame que veñen directamente do Atlántico que temos preto. Xa nos quitamos as máscaras —COVID ou non, imos comer!—. Sentamos na terraza para meternos no arroz, mentres o pai de Jorge saca unha botella sen etiqueta: o viño do ano pasado. Ábreo e bótame un pouco para probar. Non cheira a ningún albariño que eu coñecese. É máis rústico e salgado, coma se me botasen auga do mar embotellada. Cheira a cascas de mexillón e a pel de limón. Cheira ben.
O viño é para compartir e, despois de meses de illamento, formar parte do proceso de facelo xuntos, a man, séntese como un punto de inflexión. Alí, cos nosos traxes de xemelgos, co zume de uva esvarando polas pernas, xirando a prensa co pai de Jorge, soltando chistes coa súa avoa… Hai algo especial, algo que afirma a vida nese paso máis aló da incerteza, en formar parte dunha tradición que se repite ano tras ano, haxa pandemia ou non. Despois de tanto tempo escondidos tras máscaras e afastados do mundo, estar de pé xunto á xente que acabo de coñecer, rindo dentro dunha talla de plástico, fainos sentir que todo vai ir ben.
Vin a Jorge uns meses despois, no outro extremo de Galicia, no medio da Serra do Courel, as montañas que separan Galicia de Castela e León. Trouxo dúas botellas do viño que fixeramos, e abrimos unha alí mesmo. Levoume de volta a aquel xantar no seu alpendre. Alí estaban a casca de mexillón, a pel de limón, a salinidade e a acidez. Case podía saborear os berberechos. Pero sobre todo, devolveume a aquel sol de comezos de setembro, a un xantar compartido, ao recendo do mar e á compañía. Aquel viño nunca pasaría unha denominación de orixe. Era rústico, imperfecto, incluso algo turbio. Pero aquel día non ía de perfección, nin sequera de viño. Nun ano marcado pola distancia e a incerteza, reafirmou a miña crenza de que o viño pode xuntar a xente e ancorarnos ás cousas que de verdade importan. Agora, cada vez que cheiro un albariño especialmente salgado, volvo a aquel día na viña. É setembro de 2020, e estou a vendimar. E, como resulta, non estamos só facendo viño. Estamos embotellando este momento estraño, suspendido no tempo.
