Talvez o que pasa é que estes filmes moitas veces nin sequera os facemos nós. Esa é a idea que vive na cabeza do resto de España. Unha idea cada vez máis alimentada polo Galician Noir. A ver se volvemos a facer os filmes nós, para nós, e se cadra para quen os queira ver, e conseguimos que a nosa historia non lla conten ao mundo os demais.
O venres pasado celebrábase na cidade un dos eventos máis senlleiros, o Zurich Film Festival. Este ano a gala apuntaba co seu característico ollo a España. Unha morea de filmes españois inzaban a carteleira. Entre eles, “As Bestas”, a nova película de Sorogoyen protagonizada por Luis Zahera que narra o famoso crime do holandés de Petín. A desafortunada historia na que dous veciños de Santoalla do Monte, un deles discapacitado, asasinaron a Martin Verfondern, quen arribara á aldea uns anos antes. O drama rural xa chegara á gran pantalla no ano 2016 da man dos norteamericanos Andrew Becker e Daniel Mehrer. As expectativas co filme de Sorogoyen eran altas. Viña de gañar o premio do público á mellor película no prestixioso Festival de Cannes e as críticas dos principais portais de cine, FilmAffinity e IMBD, confirmábano. Co fin de matar a morriña e ter un pouco (máis) da Galiza na Suíza, paguei os 25 francos que custaba a entrada. O que segue a partir de aquí é o análise sociolóxico que puiden extraer da súa visualización.
Nada máis chegar chamáronme a atención tres cousas. A primeira, o gran aforo. Practicamente cheo. A segunda, o altísimo porcentaxe de locais que abarrotaban a sala. Coñécese que entre os suízos a sinopse, o tráiler e a cuberta causaron sensación, unha xanela de oportunidade perfecta para amosar Galiza. E a terceira, que na longa lista inicial de colaboradores e patrocinadores non estivera nin unha institución galega. Si RTVE, TV3, EiTB, Generalitat de Catalunya, Gobierno de España, etc. Pero nada noso. Nin Xunta, nin Consello da Cultura, nin Deputacións, nin concellos. Cero.
O filme comeza cun fotograma de tres aloitadores tentando derribar a unha besta. A descontextualización é máxima e o descoñecemento de quen asesorou, maiúsculo. Os aloitadores tratan de tombar ao animal en campo aberto, no medio do monte, en vez de nun curro. Asemade, non se explica porque están facendo iso, cal é o propósito. E o máis absurdo de todo é que ao rematar a escena nunca volverá a aparecer un aloitador ou un cabalo. Non ten conexión algunha coa historia subxacente. Entendo, pois, que a súa inclusión responde a tres posíbeis explicacións. A primeira, que alguén da produtora ou o mesmo Sorogoyen coñeceran a da Rapa das Bestas, e por allea e folclórica lles resultara rechamante até o extremo de colala con calzador nun filme. A segunda, tentar enganar á audiencia non-galega transmitindo unha imaxe de aparente salvaxismo. Ou a terceira, que desafortunadamente é na que máis acredito, que sexa froito da ignorancia dalgún guionista que tentase transmitir unha metáfora errada na cal os aloitadores se correspondesen cos bárbaros galegos asasinos mentres que o animal coa pureza do forasteiro holandés que aguantou os embates até o final. Algo que non pode resultar máis estúpido para un galego, sabedor que a Rapa das Bestas, ademais de ser unha festa comunitaria na que se fornecen os vínculos sociais e da que participa todo o pobo desde a baixada ao curro até a liberación dos cabalos, non é máis do que un acto de amor á natureza e aos animais, cuxo propósito non é outro que desparasitalos e xeolocalizalos antes de ceibalos novamente na serra.
A devandita escena dos aloitadores causou pavor entre a sociedade suiza. Bufidos, murmurios de desagrado e mesmo a muller da miña esquerda tapándose a cara para non seguir mirando. Eu, coñecedor do conto, desde ese momento souben que non me ía gustar o que seguía, e non parei de pensar que este manido Galician Noir, sen dúbida, fainos máis mal que ben.
O capital manda e ao capital gústalle a Galiza escura, nubrada e chea de sádicos e endogámicos psicópatas illados do mundo exterior que adoecen por torturar, asasinar e encubrir crimes terríbeis. Esta clase de filmes, que se multiplican como os panes e os peixes, fixo xurdir un xénero propio coñecido como “Galician Noir” e recoñecido no sétimo arte internacionalmente por prestixiosos medios como o británico The Guardian. O Galician Noir é un produto para as masas que consiste na identificación da Galiza cun territorio sen lei. Unha terra pagá, maldita, ancorada no pasado, violenta, perpetuamente escura, chuviosa e cuberta por unha mesta néboa, na que se producen constantemente truculentos asasinatos coa complicidade permanente da policía e a garda civil, na que aparecen cadáveres torturados en rituais celtas e na que reina unha envolvente omertá sempre hostil cara os forasteiros que tratan de alumear coa luz da civilización ao endemoñado país. Véndese como churros polo mundo adiante, e así temos nos últimos anos unha lista enorme de películas que se axustan á perfección á descrición. Urco, O Sabor das Margaridas, Auga Seca, Fariña, La Unidad, O Que Arde, Ons, El Desorden que Dejas, 3 caminos ou As Bestas son algúns dos máis recentes exemplos.
Retomando o apuntamento no que facía referencia aos patrocinadores, xurdiume unha pregunta: A imaxe desta Galiza negra responde ao noso imaxinario respecto da nosa terra, ou ao dos estranxeiros respecto dela? Se atendemos ao cine clásico galego, feito por galegos (dato moi importante), veremos que o país que descubre o espectador é ben diferente.
O Vello Cinema Galego sen apenas medios nin patrocinadores e co galego como público obxectivo, nada tiña que ver coa Galiza do Novo Cinema Galego. Directores como Chano Piñeiro ou Ignacio Vilar, e filmes como Mamasunción, Sempre Xonxa, Pradolongo, A Esmorga, Sicixia, O Lapis do Carpinteiro, A Lingua das Bolboretas ou Vilamor, transmiten a historia dun país intimista, probe e as veces asoballado, azoutado pola emigración, maioritariamente rural e cun fondo sentimento nacional de amor pola patria que se traduce na morriña do estranxeiro e a ledicia do retornado. Unha terra que a pesar do seu inxusto trato mantén a súa identidade, lingua e tradicións, na que nada é mais importante que a comunidade e na que a rede asociativa está dominada pola solidariedade.
Mesmo se obviamos a produción cinematográfica, veremos que a historia negra da Galiza nada tampouco ten que ver coa vendida na actualidade. Efectivamente, somos un país cunha prolífera creación artística baseada no terror. A tradición oral inmemorial canalizouse mediante as historias de medo e para todo galego os contos de lareira onde se narraban as historias de espíritos, aparecidos, pantasmas, santos, virxes, deuses e diaños, constituíron parte fundamental da súa socialización. A terra forxouse nunha roda arredor do lume e a nosa historia inmaterial preservouse no crepitar das faíscas. Agora ben, estes relatos á lus do candil, nada tiñan que ver cos actuais de asasinos rurais amparados por unha sociedade enferma. O terror galego é atemporal. Os nosos “viláns” non son nin sequera malos por natureza. Teñen tanto dereito a esta terra como calquera de nós porque son inherentes a ela. Os nosos devanceiros ao estabelecerse aquí decidiron convivir con eles. Son figuras mitolóxicas que conforman o imaxinario colectivo da nación. Trasnos, tardos, mouros. Virxes e santos aos que se lles negou axuda. Procesións de mortos e procesións de vivos compostas polos nosos mesmos amigos e familiares. Druídas reencarnados en animais ou almas en pena atormentadas. Compañeiros que coñeceron a morte e foron quen de contalo antes de marchar para sempre. A fin de contas, son historias dun alén que sempre conviviu con este aquén.
A Galiza sempre foi unha terra brava, máxica e mitolóxica. O último reduto do ocultismo no mundo, que atopou refuxio nas salvaxes fragas, nas inhóspitas serras, nos mil ríos, nos angostos cantís e nos milenarios bosques. Poboada por xentes rurais, solidarias, que se precisaban unhas das outras para arrincar a subsistencia á terra. Abocadas moitas veces ao mar, cunha enorme afouteza que sempre lles facía voltar, encandeados perpetuamente a esa forza inexplicábel que xurdía da terra. Hoxe en día, pola contra, nada máis é do que un recanto déspota, inzado de atormentadas e desapiadadas persoas relegadas á marxinalidade. Non é máis un país místico e sentimental, senón un lugar hostil no que é imposíbel atopar o menor signo de hospitalidade.
Nas Bestas todos as personaxes galegas, sen excepción, son malas. Ben malvados polo cruel tratamento que lle dan ao forasteiro, ben por covardes por non saír na súa defensa, ben por indiferentes ao mirar para outro lado, ben por silenciosos por non denunciar as barrabasadas. Até as forzas do orde son malas, ademais de moi galegas. Algo transversal a estas producións, onde por exemplo, no Sabor das Margaridas, a Garda Civil non só encubría senón que artellaba os crimes. Policías que sempre falan galego e se chaman de Xosé, Brais ou Breixo. Onde andaran eses axentes? Os bos son os outros. Os que viven fóra da aldea, na cidade, e xa non falan galego, para demostrar que conseguiron civilizarse e fuxir desa espiral de violencia e bestialismo. Os que chegan do exterior para pacificar a terra, sempre enviados de fóra porque sabido é que o clientelismo e o caciquismo interior todo o absorbe. Ou, neste caso, os holandeses que se estabelecen na parroquia. Curioso é tamén ver como “os bos” e por consecuencia os alleos, personifican os atributos clásicos do galeguismo. Exemplo: Os holandeses son galeguistas, respectan a natureza, defenden o bosque, incentivan o comercio local, a sostibilidade ambiental, aprenden galego, impresiónanse pola cultura, preservan os cursos de auga… Mentres que os galegos son desalmados, nunca prestan axuda, tentan boicotear cada alternativa veciñal allea, impiden o progreso, están a favor de queimar o monte, adoecen por arrasar a súa parroquia e fuxir, maltratan aos animais, contaminan a súa terra…
O que pasa… É que estes filmes moitas veces nin sequera os facemos nós. Esa é a idea que vive na cabeza do resto de España. Unha idea cada vez máis alimentada polo Galician Noir. Ao rematar o filme o balance é claro. Os holandeses eran Xesús Cristo e a Virxe María, e a Galiza enteira un Mordor cheo de orcos (que ollo, non quero dicir que na historia real na que se basea o filme non fóra así, descoñéceo e é irrelevante para o caso). Entón eu pregúntome. Que pensarían os máis de 150 suízos que visualizaron a película ao chegar a casa? Eu imaxino unha conversación semellante a esta:
Boas, que tal foi o filme?
– Boísimo. Ti sabías que en España hai unha rexión que se chama Galiza onde a xente é súper pechada e inda seguen a crer en ritos pagás? Vai dun holandés que tentou crear unha empresa ecolóxica pero alá son moi violentos e matárono
Arrea co sitio ese!
Na realidade o caso foi un escándalo na Galiza e o asasino resultou ser un home discapacitado. O home foi xulgado e condenado a moitos anos de cadea. Ao remate do filme, como non, todos están ceibes, axexando nas corredoiras. Agardando á seguinte presa. Os galegos pechan as xanelas para urdir o seguinte crime e a estranxeira resiste, tendo o soño de converter este país nun lugar mellor.
EiTB vai estrear agora unha megaprodución en euskera chamada “Irati” sobre os vascones que derrotaron a Carlomagno no máis inhóspito do Pirineo. Entendo que non tirarán pedras sobre o seu propio tellado e de seguro servirá para fornecer a conciencia nacional vasca. Tamén entendo que a TVG quedará a velas vir. E nós, poderemos soñar con aquel filme, Galaicus, que ía ser o Braveheart galego, con Luis Tosar como William Wallace que, quen sabe por que razóns, nunca chegou a se producir.
A ver se volvemos a facer os filmes nós, para nós, e se cadra para quen os queira ver, e conseguimos que a nosa historia non lla conten ao mundo os demais.
