Os incendios devastaron novamente Galicia. En Valdeorras, o adegueiro Nacho González denuncia á Xunta: “Son uns putos inútiles”. O monte é un polvorín cheo de eucaliptos e piñeiros preparados para destruílo todo.
Nacho González está afeito á loita. Cando outros viticultores viron as súas viñas en Larouco, Valdeorras, onde evita os herbicidas e deixa que a herba medre case ata ocultar as vides, chamáronas “perdidas”. Nacho decidiu adoptar o alcume e usalo para a súa adega, que se chama ‘A Perdida’ Non é alleo á paciencia: atopa viñedos antigos, illados e a miúdo abandonados, cóidaos ata devolverlles a saúde e rexenera os seus solos mediante prácticas de agricultura orgánica e biodinámica. Tampouco teme expresarse con claridade. Aínda que xeograficamente pertence á Denominación de Orixe Valdeorras, non lle interesa que a contraetiqueta da DO apareza nas súas botellas, porque cuestiona a permisividade da DO cara á agricultura a grande escala e a dominancia do godello monocultivar. Pero nada podería telo preparado para o incendio forestal que estalou na súa aldea o 13 de agosto. O incendio de Seadur-Larouco chegou a queimar máis de 30.000 hectáreas, converténdose no peor incendio en Galicia desde que se teñen rexistros. Algunhas das viñas de Nacho non sobreviviron ás lapas. Dez días despois, o lume foi finalmente controlado. Agora, a crítica de Nacho diríxese ao goberno mentres se prepara para reconstruír.
“Traballo 42 parcelas e, en 7 ou 8 delas, déronme un golpe terríbel”, dime. “Quen máis perdeu en Valdeorras fun eu. Eu, e Toni, de Alvaredos-Hobbs”. Toni é Antonio López, natural de Os Albaredos (tamén chamado Alvaredos), unha pequena aldea entre Valdeorras e Ribeira Sacra. En 2017, López asociouse co enólogo californiano Paul Hobbs para fundar Alvaredos-Hobbs, unha adega que produce viño dentro da DO Ribeira Sacra. As súas viñas foron arrasadas case na súa totalidade e a enóloga consultora Cecilia Fernández estima que perderon entre o 70 e o 80 % da súa produción.
“O pobo de Alvaredos salvouse de milagre”, afirma Nacho. Algunhas das súas viñas non tiveron tanta sorte. “A zona de Alvaredos arrasouse completamente”, afirma. Ao outro lado do río Sil, ao suroeste, está o pobo de Seadur. “En Seadur teño os viñedos para os vinos A Chaira e A Mallada”, di Nacho. Ambos resultaron danados polos incendios. Non é a primeira vez que sucede algo así na zona. Tampouco é a primeira vez que Nacho ten que revisar viñas queimadas. “Hai tres años houbo un incendio en Larouco”, di. “Ardeume unha das viñas de godello. Dábaa por morta, pero abonamos as raiceiras e reviviu todo. Así que este ano esperamos que algunhas tamén se recuperen.” Falamos apenas uns días despois de que o lume arrasase as súas viñas, e cóntame que aínda está avaliando danos. “Estou pensando como empezar outra vez, cantas plantas morreron, cantas sobreviviron. Aínda me sinto un pouco bloqueado”, di. “Estou esperando.”
O incendio comezou preto de Larouco. “Ao comezo non parecía gran cousa”, di, “pero logo descontrolouse e foi horríbel. Empezou na estrada entre Larouco e Seadur. Lembro que estaba preto, en [a veciña vila de] O Bolo, e un dos meus amigos viticultores chamoume dicindo: ‘Nacho, creo que está queimándose a túa zona’. E eu díxenlle: ‘Que va, non pode ser’. Pero cando me acheguei, vino.” A partir de aí, o lume volveu para atrás. “O meu amigo falou cos axentes forestais e eles dixeron: ‘Hostia, dille ao teu amigo que se despida da súa viña, ou polo menos da parte baixa’. Alí abaixo teño mencía. E pensei, bueno, iso está máis preto do bosque, hai piñeiros, podería chegar ata min e foderme. Ao principio parecía que pasara, o lume seguiu, pero non sabemos que pasou. Retrocedeu, alcanzou as viñas de Toni alí e logo veu a polas miñas”, explica.
O que ocorreu coa viña superior segue a ser un misterio. “Teño viñas vellas e tamén merenzao en espaldera”, explica Nacho. “As varas de merenzao vense bastante ben, así que creo que se recuperarán, pero queimáronse todas as follas. E en Alvaredos hai moitos espantadores de xabaríns, eses dispositivos de plástico que fan ruido, e están todos ben, non se queimaron, agás un que se derretiu un pouco. Así que non sei que pasou… pensamos que foi unha onda de calor que pasou pola viña. O lume saltou de árbore alto a árbore alto, pero xerou unha onda de calor masiva sobre os viñedos e queimou as follas. Sobrecalentáronse e destruíronse—ves moitos racimos machacados”.
Pero aínda pode haber esperanza para a viña, dime. “Aínda queda moita madeira verde, os sarmentos seguen aí, así que agardamos que as xemas latexantes estean e volvan brotar. É un pouco tarde, porque a última vez que pasou isto foi en xullo. Daquela as vides volveron brotar, incluso deron uvas —non maduraron, pero sobreviviron.”, explica. “Este año está fodido para nós. Pero veremos que brotes quedan e que nos trae o futuro, porque non hai outra”. Aínda que ten as súas propias teorías sobre cómo (e por quen) se iniciou o incendio, Nacho non dubida en responsabilizar directamente ao goberno galego: “Que leva facendo esta administración, non investir nada en prevención de incendios durante 40 anos? Teño fotos desta zona de 2013, do último incendio. Doce anos despois, o mesmo lugar volve arder. A xestión do territorio é inexistente. Estamos totalmente abandonados.”. —¿Iso é independente do partido político?, pregúntolle. “Pero se sempre gañan os mesmos!”, di. Para min, esa opinión non é illada. Parece que a frustración co goberno chega por oleadas, pero a sensación entre a xente coa que levo falando durante anos é que nada vai cambiar. O Partido Popular leva décadas gobernando. Mesmo tras incendios e outros escándalos ambientais, a oposición nunca logrou desbancar o PP.
“En catro anos o PP volve gañar”, di Nacho. “Soamente lles importa o gran negocio, os parques eólicos, as grandes plantacións. Os proxectos pequenos non importan un carallo”. No fondo da frustración de Nacho e de moitos outros está o que consideran décadas de abandono do rural. Como ben saberá o lector, as zonas rurais están dominadas por eucaliptos e piñeiros, altamente inflamables. Hai pouca ou ningunha inversión en prevención de incendios, e o goberno depende de empresas privadas de extinción a curto prazo. Ademais, no canto dunha resposta coordinada aos últimos incendios, o goberno galego pasou días xogando á pelota política, intercambiando acusacións co goberno central sobre quen era responsable da falta de recursos.
“Son uns putos inútiles”, di Nacho. “E fódeme que xa nos están mentindo, todos os sectores políticos do PP están repetindo o mesmo: que non había recursos, que isto é culpa do goberno central que non mandou medios… cando a competencia é da comunidade autónoma. Téñena que defender e non nos defenden nunca. Téñennos abandonados totalmente.”. Nacho cre que o modelo forestal de Galicia ten parte da culpa dos incendios recorrentes. A plantación a gran escala de eucaliptos e piñeiros en Galicia comezou durante a ditadura de Franco, como parte dun impulso pola produción comercial de madeira e papel. A terra abandonada e o éxodo rural cara á costa facilitaron a conversión de terreos en plantacións de rápido crecemento e alto rendemento. Desde entón, este modelo foise expandindo de maneira constante, e para as décadas de 1980 e 1990, os eucaliptos e os piñeiros convertéranse nas especies arbóreas dominantes en Galicia. Ambos arden como un polvorín. Pero o enfoque está no gaño a curto prazo, en lugar de manter o monte san ou protexido fronte aos incendios, e faise pouco para limpar a maleza ou crear cortalumes.
“No se lle da ningún valor ao bosque”, di Nacho. “Hai eucalipto, até que se limita por restricións de plantación. E onde non se pode plantar eucalipto, a ninguén lle importa o bosque. Volve arder, e se replantan algo, plantan piñeiro, que é unha especie moi pirofita —a resina arde coma a pólvora. Non hai interese. Non hai xestión, non hai profesionalización, ninguén sabe nada.”. Mentres falamos, Nacho empeza a contarme sobre outra Galicia, a que lembra da súa infancia, cando os pobos e a xente tiñan mellor relación coa terra: “Cando eu era pequeno, saía coa miña avoa e cada aldea tiña un rabaño de cabras”, dixen. “Primeiro vivía máis xente na aldea. En Seadur, que agora viven 60 persoas, había 300. Nos tempos da miña nai, había 1.100 habitantes só en Seadur. Había unha escola de nenos e outra de nenas. A miña nai tiña unha clase de 40 nenos e 40 nenas, que os tiñan separados.” Todas as familias tiñan gando, cóntame. “Os máis pudentes tiñan vacas e bois, que utilizaban para leite e para traballo gandeiro. E despois todos tiñan cabras. Todos se turnaban o día que saían. Acórdome de saír coa miña avoa e todo o rabaño de cabras”.
Compara o modelo cos nenos que van ao colexio. “Din: ‘A tal hora na praza pasa o autobús’, pois era: ‘a tal hora todos á praza a baixar as cabras’. Entón xuntábanse as cabras e o encargado levábaas ao monte eses días que lle tocaba. Esas cabras alimentaban, daban leite, comíase cabrito. Entón 40-60 cabras limpaban todo arredor da aldea, non había nada de maleza. Iso foi hai 50 anos. Pero fíxate antes na relación que había co monte. O monte era unha achega continua de riqueza. E agora nada, nada, nada.”, repite. “Perdeuse todo. Todo”.
Nacho cre que non é imposible volver ao modelo tradicional. “Non sería difícil establecer un sistema semellante de novo”, dixo. “Un rabaño de cabras, canto custa? Canto ten custado esta semana de avións, persoal e horas de voluntarios?”. En troques, di, prevalece o abandono administrativo. “Son uns auténticos inútiles os que están gobernando.”, di. “Necesitamos plantar carballos, encinas, sobreiras —árbores que brotan despois dun incendio. Ninguén fala diso. Ninguén falou diso hai 12 anos, e ninguén fala agora. Creen que a xente o esquecerá.”.
Ultimamente, tras os incendios, circula un lema en Galicia: “Só o pobo salva ao pobo”. As súas orixes son confusas, pero a frase rexurdiu tras desastres como a DANA de Valencia en 2024, como berro de unidade comunitaria cando os servizos públicos fallan. En Galicia, ante a falta de resposta das autoridades, os voluntarios interviñeron para salvar as súas aldeas. Pero para Nacho, a frase soa baleira. “Estou farto do de ‘só o pobo salva ao pobo’. O que salva ao pobo son os servizos públicos. O que salva ao pobo é ter un equipo de bombeiros. A xente estaba loitando para salvar as súas aldeas porque non chegaban os servizos públicos. Porque non había. Porque non se inviste. Moi fermosa a frase… pero non, non. Hai que investir onde hai que investir”.
O seu único consolo, di, é que o lume limpou o monte enmarañado arredor das súas viñas, o que podería permitir a rexeneración e a sementeira de prados protectores. Pero a súa avaliación sobre o liderado galego segue a ser implacable. “Son uns putos inútiles… non hai máis. Non hai máis.”, di. “Aquí o gran problema que temos é o monte abandonado, que ten unha capa de biomasa combustible de ata un metro, e non hai deus que entre. Un fósforo, e iso é unha bomba. Pois xa está. A orixe? Monte abandonado. Se tes o monte coidado, non tes problema. Non hai outra”.
