Esta é a historia do incendio de Larouco —o peor da historia de Galicia— contada a través da voz dun dos tres últimos habitantes de Alvaredos. Unha aldea que loitou soa contra o lume, tras recibir a chamada que define o abandono do rural galego: “preparádevos, quedades sós.”
O lume é unha ameaza ben coñecida para Paul Hobbs. O adegueiro de California pasou por moitas tempadas de incendios e mesmo viu as lapas rodear os seus viñedos. Mais o incendio que contemplou a 6.000 millas de distancia este verán foi o peor desastre que viviu nunca. Desde 2017, Hobbs colabora co galego Antonio López para facer viño na aldea natal deste, Alvaredos, situada no extremo máis oriental da Ribeira Sacra. Cultivan arredor de sete hectáreas nos arredores da aldea coa enóloga consultora Cecilia Fernández. Ningún deles podía imaxinar o golpe que suporían os lumes deste verán: “Nunca tivera un incendio entrando directamente no viñedo. Nunca perdera unha colleita enteira”, di Hobbs. “Teño a sensación de que perdemos máis dunha. Este é con diferenza o peor incendio que vin nunca”.
O lume que se declarou en Larouco o mércores 13 de agosto acabaría arrasando máis de 30.000 hectáreas (74.100 acres), converténdose no peor incendio rexistrado en Galicia desde que existen datos. Fernández pasou os días seguintes mirando como as lapas se achegaban. “O xoves pola tarde sabiamos que o lume estaba polo sur do río Sil. O venres cruzou o río. Comezou a abrirse e estaba en ambos lados do Sil: o sur e o norte”, conta. O incendio só medraba en ferocidade e velocidade. “Esa beira norte, a que chegou á Rúa, foi explosiva, con moito vento, e ademais bateu nun piñeiral que fixo que o lume se propagase rapidísimo. Así que ía abríndose polos dous flancos, leste e oeste. Alvaredos está ao oeste da Rúa. O lume achegábase pouco a pouco. O venres chegou pola estrada vella e, nese momento, xa afectara a algunhas leiras da adega”, lembra.
En Alvaredos só viven tres persoas todo o ano, pero no verán a poboación aumenta a 14. Sen axuda á vista, a pequena aldea tivo que defenderse por si mesma. “O sábado seguía diante da aldea, e non había apenas medios”, di Fernández. “O lume viña e viña porque non había maneira de combatelo. Eu vivo na Rúa, a 6 quilómetros de Alvaredos. O sábado aínda non estaba alí porque estaba evacuando meus pais da súa aldea, pero alí ao final non pasou nada. Cando xa chegaron meus pais á miña casa, fun a Alvaredos, e estabamos toda a tarde traballando. Formamos a nosa propia brigada”. Na tarde do sábado o lume achegouse aínda máis. “Pasamos toda a noite facendo cortalumes, e nese momento varias das parcelas foron afectadas polo perímetro. O domingo cara ás dúas e media, tres da tarde, xa estaba todo contido, e parecía que o lume seguía monte arriba”, conta Fernández. Pero máis ao sur, por debaixo da aldea, outro frente descontrolárase e avanzaba con violencia. Os bombeiros non podían chegar a el. Avisaron a aldea de que se preparara, porque ían ficar sós.
Antonio López, copropietario de Alvaredos-Hobbs, estaba na súa casa en Nova Jersey cando lle chegou a noticia de que os seus viñedos ardían. A súa nai, xa maior, segue vivindo en Alvaredos, e foi evacuada cando comezaron os lumes. Aínda así, di Fernández, “é moi duro vivilo a 6.000 quilómetros de distancia”. López colleu o primeiro voo que atopou e chegou á aldea o luns. “Estamos a falar de lapas de 20–25 metros de altura”, di López. “Tivemos incendios antes ao longo dos anos, pero isto era incrible. Avanzaba a 50 millas por hora. Con temperaturas de arredor de 40 ºC durante tanto tempo, a herba estaba seca coma un óso e o lume corría a unha velocidade incrible. Foi durísimo para eles”. O domingo, Fernández e un pequeno grupo de veciños resistiron ata que ficou claro que non se podía controlar. “Cando as lapas chegaban a 300 metros daban moito calor, e non se podían apagar”, conta. Sen outra saída, marcharon. “Na estrada de saída á Rúa, parecía que a aldea comezou a arder, porque ardeu unha casa”, lembra Fernández. “Pero soamente foi unha casa habitada, duns veciños moi maiores que levan toda a vida alí. Foi a casa que ardeu. Agora vanse vivir con familiares moi lonxe. Cando estiven eu despois puiden saudalos pero penso que aínda están en shock, claro. Unha tristeza enorme”, di. “Foi un milagre que a aldea non ardese”, di López. “Estaba completamente rodeada”. Os viñedos non tiveron tanta sorte.
“Chegou con moitísima virulencia”, di Fernández. “E arrasou varias parcelas directamente, incluso tiñamos o chan desbrozado con soamente unha pequena cuberta, pero incluso ardeu o chan, esa pequena cuberta ardeu coa cantidade de calor que chegou. Hai cepas arrasadas, algúns troncos que comezaron a arder, e hai algunhas plantas que están directamente queimadas. Entrou polo suroeste, saltou a aldea e seguiu queimando cara ao sueste. E alí outra vez afectou varias parcelas. Todas teñen algún nivel de dano. Desde o venres pola tarde ata o domingo pola tarde foron case tres días de fume e cinza, así que agora cando probas as uvas saben a fume”, conta.
“Desde aquí só sintes impotencia”, di Hobbs. “Cando pasa algo desa magnitude, con esa ferocidade, non hai palabras para describilo. Non creo que os seres humanos esteamos deseñados para soportalo”. Está claro que este ano será unha perda total para a adega. “Non hai posibilidade ningunha”, di Hobbs. “Esas uvas xa non valen para o seu propósito. A contaminación por fume vai ser horrorosa. En Australia investigárono, en UC Davis tamén… nada funciona. Cando estás tan preto do lume o fume é acre”. “Damos este ano por perdido”, di López. “Dóeme tanto ver tantos acios fermosos, pero o fume fai que non teñan a calidade axeitada”. Fernández di que quizais faga viño, máis por rutina ca por outra cousa. “Pola miña parte, por interese, vou colleitar un pouco e facer algo de viño só por entreterme, por ocuparme, por distraerme un pouco”, di. Agora, di López, a prioridade é tentar recompoñer. “Todos na aldea parecen soldados que volven da guerra”, di. “Andan coma zombis, que supoño que é normal. É tan intenso loitar contra o lume toda a noite e durmir por quendas…”.
Hobbs tenta avaliar os danos desde lonxe. “Cando falei con eles por primeira vez o lume xa pasara e non sabían a extensión”, di. “Non foi ata o 24 de agosto que recibín un feixe de fotos. Francamente, é peor do que pensaba. Agora temos que levar auga aos viñedos. Se non o facemos perderemos aínda máis”. López explica que están inxectando auga nas raíces para dar ás cepas nutrientes e hidratación. “A auga da aldea vén dunha fonte na montaña, por tubaxes, pero o lume queimounas en moitos sitios”, di. “A nosa prioridade é traer auga. O concello de Quiroga trae camións cisterna todos os días, pero nós mesmos estamos a repoñer as tubaxes. Non podemos esperar por ninguén. Temos algo de axuda cos envíos de auga, pero o resto facémolo nós”. Fernández mantén a esperanza para o ano que vén. “Temos esperanza de que todo rebrote”, di. “As follas están queimadas, pero vese que os troncos están ben. Imos ter unha chea de traballo por diante, mirando que volta e que non. É unha situación moi dura”.
Mentres falamos por teléfono mantense firme, pero a medida que continúa falando vese que hai fendas na súa voz. “Levo unha semana con todo isto, e xa vou asimilando e incluso facendo bromas, pero é moi, moi triste. Xa non é o traballo deste ano, senón de moitos anos”, di. “O domingo pola tarde, cando cheguei e de súpeto en tres horas todo ese traballo de tantos anos, tanto tempo, desaparecera…”, cala. “Ao día seguinte cando fun analizar o resto do viñedo, pois fun eu só porque dixen: vou romper, e prefiro andar só para romperme”. En xeral, o equipo tenta salvar o pouco bo que poida quedar da situación. “As mellores defensas contra o lume son manter o chan da viña limpo e o perímetro limpo”, di Hobbs. “Levamos tempo traballando niso e investindo niso. Nos últimos dous ou tres anos encargueilles que forzaran o monte a afastarse das valadas. O mellor de todo isto é que a nai natureza limpouno por nós, así que imos mantelo así”. “Temos que protexernos nós, non podemos depender de que veña outro para protexernos, porque pode que non veñan”, di Fernández. “Temos que ser a primeira liña de defensa”.
“Hai que darlle unha revisión á xestión dos montes porque non hai,” di. “Non existe. Non podemos ter piñeiros a menos dun quilometro das casas. É como meter lume na casa. Polo menos zonas perimetrais, que se faga unha xestión. Hai que ter vías de escape, pois se de súpeto se ocorre un lume nun pinar pois que hai un xeito de paralo. Con máis cortalumes polo medio, e logo sobre todo permitir que se poidan facer produtivos os montes: cultivar, e ter animais nos montes. A terra traballada, o solo arado, as viñas, todo o cultivado non arde. Se hai máis zonas do monte explotadas, vai haber menos incendios. Hai que volver darlle valor á terra, para que a xente poida vivir dela. Castañas, cogumelos, hai unha infinidade de cousas que se poden cultivar. Pero como está agora, todo se volve cinza. Que se poñan as pilas dunha vez e fagan unha xestión do monte asesorada por xente que coñeza o monte”. “É moi bonito notar o cariño de todo o mundo, que nos chamen, que cheguen mensaxes de xente de apoio. Eu diría que para seguir axudando o rural, que toda a xente siga apostando polo mercado local, que siga mercando productos feitos en zonas rurais porque é a mellor forma que a xente siga traballando os montes”.
