De como a estrofa dunha canción pode provocar o exilio e a cadea. De como uns pontevedreses, tras 40 anos de silencio, volven entonar esa estrofa a berro limpo. De como se pode, en definitiva, pasar a formar parte da historia nacional dun país.
Imaxe cortesía de Inés Duport
Xesús Vaamonde Polo, nado en Ponte Caldelas o 20 de decembro de 1950 foi un ilustre cantautor galego. Un de tantos e tantas que, dende a súa ceda xuventude marcada polas derradeiras rabexadas da ditadura, se vencellou coa causa galeguista, nacionalista e antifranquista.
Sempre coa guitarra crioula entre os brazos e cunha alma comprometida estoupando na súa gorxa, percorreu durante anos os escenarios da Galiza toda. Versionando cancións populares galegas e compoñendo as súas propias, mais todas sempre na súa lingua nai. Das costas bravas da Fisterra até as douradas beiras do Sil. Berrando ao micro, non en poucas ocasións, pola liberación dun País que esixía novamente a dignidade arrebatada.
En xuño de 1979 realizouse un recital en Pontevedra. Suso Vaamonde actuou nel. Xa tiña un longo percorrido e recoñecemento dabondo entre as novas voces que ían xurdindo na Galiza. Ao final da súa actuación, nunha praza da Ferraría ateigada de xente desfrutando dun musical e solleiro día, engadiulle unha inesperada estrofa ao famoso cantar popular galego “Uah!”:
“Cando me falan de España
Sempre teño unha disputa:
que se España é a miña nai
Eu son un fillo de puta!”
Tras cantar esta derradeira estrofa a unha sociedade aínda non acostumada á liberdade de expresión, a policía tardou segundos en subir ao escenario. Xurdiu o caos. Moitos aplaudírono e loárono. Outros moitos condenaron a inaceptable traizón enchendo o ar común de insultos, berros e apupos. Suso foi inmediatamente arrestado. Semanas despois, foi condenado a 6 anos de cadea por inxurias contra a patria.
Lonxe de sucumbir a tamaña inxustiza, Suso optou por exiliarse: primeiro en Inglaterra, seguidamente en Alemaña e finalmente en Venezuela. Cunha maleta de coiro na man dereita e coa vella guitarra na esquerda, deambulou durante case 5 anos lonxe do País que amaba. Afastado de todo o que deu sentido á súa vida. Romántico e solitario. Triste e frustrado. Pero nunca alleo ao seu ideal. Sempre coa esperanza e a motivación de poder seguir condenando a macabra situación do seu Pobo alén das propias fronteiras.
En 1984 decidiu volver a Galiza tras unha proposta de indulto por parte do goberno de Felipe González. Presentouse na comisaría e após 46 días na cadea concedéuselle o indulto quedando finalmente ceibe e sen cargos. Por esta razón, Suso Vaamonde, o cantautor, converteuse no primeiro preso político da democracia española.
Seguiron pasando os anos e, efectivamente, no que realmente se converteu Suso foi nun símbolo nacional e popular. Estivo exiliado e no cárcere por cantar á discordancia. Por defender a unha Galiza pobre e desigual. Por pedir respecto para unha Nación milenaria que nunca se deu de todo por vencida. Por pura rebeldía. Por expresarse de xeito libre nun momento no que poucos o facían. Foi un mártir que, pese a todas as desgrazas que lle supuxeron a súa indómita reivindicación, xa formaba parte da historia dun Pobo oprimido, deixando unha eterna pegada que o tempo non será quen de borrar.
Dito isto, agora tócame levalo ao máis persoal. Se hai algo que me comprace de todo o vivido como membro dos Fondo Norte, foi sermos o primeiro grupo galego que se atreveu, 40 anos despois do que lle aconteceu a Suso, a berrar novamente esa derradeira estrofa do Uah! canda o Gabri de Dakidarria e o Vituco de Ruxe Ruxe.
Non sen medo ás consecuencias, fomos quen de dar ese paso e cantala en todo canto escenario pisamos. Non nas mesmas circunstancias, pero si co mesmo espírito inconformista. Xente moza coas mesmas inquedanzas que os devanceiros. Eramos a mocidade que non estaba disposta a esquecer. O Uah! volveu soar nos bares, concertos e festivais, a golpe de coros e punk rock, ao longo de toda a xeografía galega, rexurdindo dunhas cinzas que moitos e moitas crían erroneamente extintas.
Así é como Fondo Norte pasou a ser, como dicía Castelao, outro pequeno anaco de eternidade galega, da man de Suso Vaamonde, na súa honra.
Suso morreu no ano 2000 en Vigo tras unha curta pero intensa vida de música e loita. Nós aínda seguimos aquí, tentando, mediante a reivindicación inherente aos nosos versos e prosas, deixar constancia do que somos e sentimos. Porque, como o gran Vaamonde, deixar esas pegadas na historia dun país é o único que pode demostrar que nalgún intre tivemos existido.