Un baixo pasa desapercibido na cidade suíza de Basilea. Na porta, o mapa e a bandeira da patria: A Sociedade Galega Sementeira. O lugar no que desde hai decenas de anos a emigración galega loita, contra a distancia e o esquecemento, pola supervivencia da identidade da Galiza na diáspora.
Celebración do Día das Letras Galegas na Sociedade Galega Sementeira de Basel (4 de xuño de 2023). De esquerda a dereita na imaxe: Ramón Carreira, presidente da S.G. Sementeira; Luís Manuel Calvo, concelleiro de Bülach polo Partido Verde, profesor e investigador na Universidade de Zürich; Malores Villanueva, profesora e escritora; Pablo Diego, fundador do Ferrado; Laura Arroyo, investigadora na Universidade de Zürich.
En abril Laura e eu cumprimos o noso primeiro ano vivindo na Suíza. Por causa da vida, máis ben da falta de oportunidades de calidade na terra, vímonos na obriga de alongar a nosa estadía na emigración. Eu deixaba atrás Polonia, Brasil e os Países Baixos e ela puña punto e final a un periplo alemán. Xuntos comezamos unha nova vida en Zurich, cos pés nos Alpes e o corazón no país. Eu non era o primeiro da miña familia en vivir na Suíza. A de papá marchara a Venezuela e a miña tía-avoa hai perto de setenta anos probou sorte nun hotel de Lausanne.
O domingo collemos o tren a Basilea. Aínda me sorprendo coa súa rapidez e co conformistas que somos na Galiza. Aquí hai moita montaña, escusamos nós mesmos o deficiente artellamento territorial. Non como na Suíza, onde a rede ferroviaria chega até a última vila e o tren atravesa os cumios de catro mil metros de Wallis e Berna. Pero que saberán eles. Aquí o campo está coidado e mesmo na aldea máis remota é posíbel escoitar o balbordo dos nenos xunto coas trompas do alforn que ecoan nos lagos. Supoño que serán as diferenzas que acontecen ao ter un país de teu. Ha de ser marabilloso. Ao cabo dunha hora atopabámonos cruzando a Ponte Mittlere, coa inmensidade do Rin embaixo de nós, brillando nun transparente azul celeste. Nel, o ronsel que deixaban as persoas que nadaban naquel día de serán.
Camiñamos dez minutos máis até chegar á Sociedade Galega Sementeira. Dentro, o ateigado local acolle aos xogadores habituais de cartas cun rebumbio especial. Hoxe o Celta xoga non descender a segunda división e un par de horas antes o Deportivo loitará por recuperar a categoría. Castelao observa a escena, como leva facendo durante tantos anos, mentres que Rosalía, cun lixeiro sorriso, atende fachendosa a todos aqueles que, contra do esquecemento, lembran o fogar en que naceron.
Sentado está Ramón, a senlleira figura do centro. Un home consagrado á idea de Galiza. Lembrando aos camaradas que xa non están. Aos que mataron e lle ensinaron a ser quen é. Xunto a el Jesús, histórico sindicalista galego, deses que loitaron contra o capital desenfreado e a miseria institucionalizada. A súa dona Natalia, leda e amigábel, contendo a forza do seu home, quen non pode evitar a dor ao vivir o retroceso do galego cada vez que volta á terra. El, quen o salvagardou a mil quilómetros de distancia, legándollo as súas fillas. Comigo ven Luís Calvo, profesor da Universidade de Zurich, quen ao acougo da institución segue investigado a insaciábel sangría da emigración galega que con tanta dignidade sempre mantivo acesa a existencia do país.
El é tamén dos Verdes, e así falamos de Alfonso Gómez, o novo alcalde cormelán de Xenebra, e do seu acto de investidura, onde a Irmandade Galega da Suíza demostrou ao mundo que somos semente de universalidade ao son da muiñeira. Na mesa está tamén Kiko Nogueiras, o inmorredoiro militante galeguista na Suíza coa enerxía perpetua dun rapaz, e Malores Villanueva, chegada da terra para lembrarmos a Francisco Fernández del Riego, galeguista sen fendas de razón e corazón até as últimas consecuencias.
Cando a semana pasada Ramón Carreira me entregara no Gran Hotel de Basilea a invitación ao Día das Letras díxenlle que a gardaría toda a vida. Porque, aínda que moitas veces sinto un conflito interno no que me cuestiono a miña estancia na emigración pola ausencia da miña forza na terra, estou orgulloso de ser un deses que na infinda cadea de corazóns entrelazados pola distancia, loita por non esquecer e lembrar ao mundo que no recanto máis afastado do Atlántico hai un pobo que non renuncia a súa cultura, lingua e amor pola terra.
Comeza o acto e o salón da Sementeira queda pequeno. A Laura e eu somos os máis mozos, o novo ar dunha xeración que loitou a ferro para legarnos todo o que somos. Da xeración resistente á que ten o deber de renacer das cinzas unha vez máis. Eís a historia do país, a que por moito que queiran soterrar sempre é quen de erguerse coa forza inesgotábel da egrexia minoría que nos inza cunha vontade incandescente.
Por moitos que sexan os anos na emigración o carácter galego permanece no máis fondo de cada un de nós. Así, Jesús comeza o acto preguntando o máis importante: Quen vai quedar a comer o polbo e o rape? Malores, engrazada, lembra que aquilo lle encantaría a Francisco Fernández del Riego, quen nada máis gustaba do que unha boa romaxe. A Galiza é unha terra alegre sumida nunha historia de violencia, pero a nosa ledicia sempre remata por se impoñer.
Un home érguese antes de comezar. Quen precisa a letra do himno? pregunta mentres reparte o Queixume dos Pinos de Pondal. Un par de persoas pídeno. Eles son o orgullo do país. Un compañeiro de Chaves, quen a xulgar polo seu sotaque galego ninguén diría que ten o berce doutro lado da raia; e unha parella boa e xenerosa. Ela dunha aldea astur-leonesa, el madrileño. Fundadores, desde os comezos, da Sementeira.
Malores mergúllanos de xeito brillante na vida de Francisco. Vivimos canda el a emoción da chegada da Segunda República no corazón do estado. Facémonos galeguistas nese niñal de sapos, podrecido ventre dunha España que se desfai a anacos. Agochámonos da persecución das forzas franquistas en Compostela, onde pasamos fame na longa noite de pedra. Rexurdimos nunha academia viguesa cunha identidade falsa e morremos, redimidos, entregándolle á terra, que todo nos deu, un legado cultural incalculábel. Recollémola testemuña. Non seremos nós quen a deixemos morrer. Será a miña xeración quen a salve coa enerxía dunha vida de loita que se esvaece na Sementeira, pero que deixa unha colleita vitoriosa.
Ábrense as intervencións á audiencia. Un home ponse en pé contendo as bágoas como pode. Se estas paredes falaran, di, moito terían que contar. Porque contra todos e contra todo, contra vento e maré, sobrevivindo cada día do ano durante décadas, o chan que pisamos foi o que xermolou nenos bailando a nosa música tradicional, as paredes son nas que retumbaron as gaitas de aprendices que hoxe son mestres, e o escenario o que acolleu as voces máis senlleiras das nosas letras. Milleiros de luciñas que transcenderán á eternidade da patria.
Outro home, preocupado, pregúntalle a Malores por que se fala cada vez menos galego nas grandes cidades e, sen darse de conta, ofrece a resposta, contando como lle mallaban na escola por falar na nosa lingua. Nesta terra que tanta brea aturou por manterse fiel a si mesma.
Fala unha muller lucense e a carraxe atrapa a miña gorxa. “Eu procuraba non dicir unha palabra en galego na escola por medo a copiar cen veces no se puede hablar gallego en clase. E cando saía á rúa e me atopaba co meu irmán, falábamos en castelán, cando na casa faciámolo en galego. Dicídeme, non é iso de idiotas?” Clama a unha audiencia socializada no auto-odio. A unha xente que a pesar de todas esas feridas seguiu abrindo camiño para as novas xeracións. Esas verbas, eses testemuños, son a nosa razón e xustiza.
Saen os gaiteiros. O noso compañeiro de Chaves comeza a tocar a Alborada Antiga de Ourense acompañado da pandeireta de Sara, a filla de Ramón. Tanto ten que ela nacera suíza de pasaporte se é galega de corazón. A profesora que a tantos nenos legou o noso baile e a nosa música. Chega o momento do himno. Coa aldea de cadaquén nos pensamentos entoamos o canto de Breogán. Os galegos por dereito seguen as liñas coa letra na man. Coa carraxe de que non esquece e a potencia de quen está disposto a mudalo todo, retumban os vivas á terra. Ao rematar achégase un home a Malores. “Muchas gracias por todo. Me encantó, soy chileno pero cada día un poco más galego”. E marcha silandeiro. Iso é a terra, universalidade que vive na nosa ialma.
Finaliza a comida e despedímonos. Eles toman o camiño de volta as súas comunas, espallados pola Confederación Helvética. E eu, co corazón cheo, sei ben que algún día me direi orgulloso partícipe da comunidade galega na Suíza. Esa que da man dos nosos devanceiros aprendeu o amor pola terra. Un amor infindo que nunca coñeceu fronteiras. Un amor que non confirma máis que unha cousa: que nós non venceremos.
Non venceremos porque hai moito que xa o fixemos.
