Kamala Harris e o Partido Demócrata non se deron conta de que Internet non é a vida real. E os que máis alto berran en X non adoitan representar a maioría do país. Estas son as leccións que Galicia e Europa poden extraer das eleccións estadounidenses.
Imaxe que ilustra o artigo: Getty Images
Os Estados Unidos espertaron o 6 de novembro coa noticia de que Donald Trump —ex-estrela de reality, empresario, demagogo populista, presidente número 45 dos EUA e delincuente condenado— volvería á Casa Branca.
Durante a súa campaña, que realmente comezou o día en que incitou a unha insurrección no Capitolio dos Estados Unidos o 6 de xaneiro de 2021, prometeu en varias ocasións perseguir os seus inimigos políticos, ordenar deportacións masivas, utilizar soldados contra os cidadáns e abandonar acordos internacionais.
Cun estimado do 93% dos votos contabilizados, Trump gañou con facilidade tanto o voto popular como os votos do colexio electoral necesarios para alcanzar a Presidencia, con 74.347.158 votos fronte aos 70.421.782 de Kamala Harris. Trump conseguiu case a metade dos votos dos latinos, unha proporción crecente de votantes negros e asiáticos e un aumento da xente nova, mozos e incluso mozas.
Como chegamos aquí?
Os días despois das eleccións foron un xogo de culpa, con artigos de opinión nos principais xornais que detallan como os votantes lle “fallaron” a Kamala Harris, e X en chamas cos usuarios apuntando co dedo aqueles que votaron a terceiros partidos porque a conciencia non lles permitía votar por un vicepresidente que, segundo eles, perpetuaba un xenocidio en Gaza.
Nunca hai unha resposta sinxela, e hai moita xente moi intelixente a quen lle pagan por escribir sobre estas cousas e que ten moito máis coñecemento político ca min. Pero eles non poden escribir en galego.
Entón, permítanme ofrecer unha explicación en dúas partes. O primeiro é que hai unha ampla franxa do país á que lle atraían algúns aspectos da mensaxe populista de Trump. Non me refiro aos acérrimos racistas de grupos como os Proud Boys ou á xente que difunde as teorías conspirativas de QAnon, senón á xente media de clase traballadora que ven a Trump un pouco errático, claro, pero que recorda que durante a súa última presidencia os prezos eran máis baixos na gasolineira e no supermercado.
Toda esa retórica sobre sacar nenos migrantes das escolas, bombardear cidades iranianas e permitir que a violencia vixiante resolva o crime en Estados Unidos? Pura fanfarronería, dixeron. Sen dubida, aqueles discursos de Trump non eran cousas que diría un candidato presidencial normal. Pero Trump non era un candidato normal.
A campaña de Trump situouno unha vez máis con éxito como un forasteiro político: o audaz, temerario, cowboy oposto a Kamala Harris, unha coidadosa política de carreira cuxos movementos esta campaña parecían pasar por tres grupos de discusión antes de ser aprobados. A campaña de Trump elevou as cousas que aos analistas políticos lles gusta chamar “problemas da mesa de cociña” cun simple slogan: “Trump Will Fix It” (Trump solucionaráo”). Prezos altos? Inflación? Mercado de traballo axustado? Unha fronteira non segura? Trump Will Fix It.
Mentres tanto, a segunda campaña de Biden non se baseou na política, senón na idea de que a “democracia mesma” estaba en xogo. Se fose así, el tiña que servir o seu país e o espírito da democracia recoñecendo a súa idade avanzada e facendo espazo para unhas primarias demócratas de verdade. Pero, pola contra, unha candidata impopular que foi unha das primeiras en abandonar as primarias demócratas de 2020 foi candidata por defecto. O orgullo de Biden e as súas consecuencias poden ter implicacións de grande alcance que duren xeracións.
O que me leva á segunda parte da miña explicación: Kamala Harris, o Partido Demócrata e a alucinación masiva que lles custou as eleccións.
Kamala Harris comezou a súa campaña cunha ráfaga de memes que intentaban atraer votantes da Xeración Z, como “Kamala is Brat”, aproveitando o zunido de Internet ao redor do novo álbum de Charli XCX. Ela prometeu unha “nova xeración de liderado” que atraería os votantes da clase traballadora centrándose en cuestións económicas como a accesibilidade da vivenda. Tentou reunir as mulleres ao redor do tema do aborto. Acumulou unha lista de apoios ‘celebrity’ que incluía a Taylor Swift e Beyoncé e recadou millóns de dólares en doazóns. Trouxo o gobernador de Minnesota, Tim Walz, como candidato a vicepresidente, quen cualificou os seus opoñentes republicanos de “raros” e iniciou outra rolda de alegría liberal en Internet.
Pero do que Harris e o partido demócrata non se deron conta é algo que todos sabemos: Internet non é a vida real. E a xente que máis alto berra en X non adoita representar a maioría do país.
En “The Real Majority”, publicado durante os anos 70 no primeiro mandato de Richard Nixon, dous politicólogos rastrexaron a evolución do Partido Demócrata. Os autores crían que os demócratas entendían mal o electorado do país, asumindo que o elector típico era novo e moi educado. Segundo os autores, o votante típico parecíase máis a unha muller de mediana idade sen ningún título universitario que vivía nos suburbios de Dayton, Ohio, e estaba casada cun maquinista. Aquela votante non era pobre, pero si lle afectaba a inflación. Ela estaba preocupada polo crime, as protestas estudantís e o consumo de drogas, e sentíase ambivalente arredor da guerra de Vietnam. Ela era unha das “persoas simples”, segundo os autores, que votara demócrata durante moito tempo, pero estaba incómoda co desprazamento cara á esquerda do partido. Se os demócratas non cambiasen de rumbo, escribiron os autores, “poderiamos ver presidentes republicanos na Casa Branca durante unha xeración”.
O libro auguraba o futuro: os republicanos gañaron catro das seguintes cinco eleccións presidenciais, con vitorias contundentes para Nixon e Reagan. Tamén presaxiaba os nosos tempos. O partido do New Deal xa volvera desvincularse do que moita xente da clase traballadora cre e lle importa. En lugar de ser o partido das persoas das pequenas cidades de América que viviron no mesmo lugar toda a súa vida e esperan que os seus fillos e os fillos dos seus fillos teñan as mesmas oportunidades que eles, persoas que valoran as ideas da familia, o país e a relixión, o Partido Demócrata atende cada vez máis a súa á esquerda, impulsando ideas impopulares como recortes para a policía, a despenalización das drogas e unha cultura políticamente correcta con termos como “Latinx” e “BIPOC” (Negro, Indíxeno, Xente de Cor).
Entra Donald Trump, apelando moitos estadounidenses da clase traballadora que se sentían alienados pola xente que de súpeto lles dicía que eran insensibles para falar do xeito que sempre falaran. Non obstante, creo que hai votantes de Trump que son simplemente racistas: persoas que teñen un profundo medo e repulsa polas persoas que non se parecen a eles nin falan como eles nin veñen do mesmo lugar ca eles. É importante loitar contra todo o racismo nun país que pretende ter un espírito fundamentalmente pluralista. Pero tamén é unha tolemia política rexeitar unha gran parte do electorado, incluídos os votantes latinos que nunca se referirían a si mesmos como “Latinx”.
Desesperada por recuperar os votantes que pensaban que o Partido Demócrata estaba demasiado á esquerda, Harris corrixiu á dereita, dicindo que posuía armas, que dispararía un intruso coa súa Glock e facendo campaña con republicanos. Pero non dixo practicamente nada en canto ás súas políticas e que cambiaría. Mentres as enquisas advertían de que case dous terzos dos estadounidenses están descontentos co rumbo do país, ela deu unha entrevista na que dixo que non faría nada diferente á administración de Biden.
A pesar da súa clara alienación de vastas partes do país, os expertos demócratas pensaron que a xente calaría e votaría pola candidata demócrata para desfacerse de Trump: o chamamento de que “a democracia está na papeleta”. Pero Trump conseguiu máis votos, incluso de votantes aos que non lles gustaba, porque lles gustaba menos o Partido Demócrata.
Agora mesmo a confianza no goberno está en mínimos históricos, xa que os estadounidenses consideran que as súas institucións están fallando no país e no estranxeiro. Á administración de Biden non lle axudou esta imaxe de fracaso: unha resposta de saúde pública controvertida á pandemia que algúns pensaban que ía demasiado lonxe e outros pensaban que faltaba rigor, a humillante saída das tropas de Afganistán, a alta inflación e o aumento dos prezos dos bens esenciais, os migrantes fluíndo pola fronteira, a guerra de Ucraína con Rusia e a campaña de Israel contra o pobo palestino… a listaxe continúa.
Os estadounidenses estaban pedindo o cambio. Ao identificarse como unha defensora do sistema político de elite do país fronte ao forasteiro antisistema de Donald Trump, Harris atopouse no lado equivocado da opinión pública e perdeu as eleccións.
Está claro que o populismo xa se converteu nunha forza definitoria na política global contemporánea, co ascenso non só de Trump senón doutros demagogos populistas da dereita. Tanto en España como nos Estados Unidos, o populismo aumentou como resposta ao descontento político, económico e social, e a desconfianza nas elites tradicionais, a insatisfacción económica e a polarización cultural.
Miremos os últimos acontecementos en Valencia. As devastadoras inundacións en Valencia provocaron outra inundación de sentimentos populistas, aumentando as tensións políticas e unha ira xeneralizada. Este descontento foi amplificado polas afirmacións de incompetencia do goberno para xestionar a emerxencia, o que levou a unha narrativa explotada por faccións populistas de extrema dereita e partidos como Vox, que argumentan que as institucións estatais lle fallaron ao pobo. As imaxes de voluntarios acudindo en masa e o slogan instantaneamente viral “só o pobo salva ao pobo” gañaron forza, facéndose eco dunha desconfianza populista cara ás autoridades tradicionais.
Nos Estados Unidos, este mesmo sentimento anti-establishment foi o que fixo gañar a Donald Trump. Aproveitando o furor xeneralizado polos supostos fracasos por parte da administración de Biden, a campaña de Trump combinou unha vez máis a desconfianza cara ao goberno central cun crecente sentido de alienación cultural e económica para mobilizar os votantes.
Esta desconfianza e sentimento de alienación non é nada novo: leva anos alimentando a política noutro recuncho de España. Durante anos, o populismo xogou un papel central na configuración da política galega, impulsado por diferentes comprensións da identidade rexional, as dificultades económicas e os agravios históricos contra o goberno central. O PP de Galicia accede a unha forma de populismo ao venderse como o único partido que entende e protexe as necesidades de Galicia, ao tempo que se afasta históricamente da dirección do partido madrileño (a campaña Galicia, Galicia, Galicia de Feijóo que non mencionaba o seu partido, por exemplo).
Pero non só a dereita usa con éxito as narracións populistas. O BNG tamén fai fincapé no orgullo galego e na preservación cultural, presentándose moitas veces como o único defensor lexítimo de Galicia fronte aos intereses das elites “foráneas” da capital. Sóavos?
A idea do nacionalismo tamén é unha ferramenta vital para os movementos populistas tanto en España como en Estados Unidos, aínda que toma diferentes formas. Nos Estados Unidos, o populismo está intimamente ligado á identidade nacional e aos problemas culturais, cos ideais de “America First” de Trump resoando entre os votantes que se senten ameazados pola globalización e os cambios demográficos, sobre todo a inmigración. En España, o populismo está profundamente entrelazado coas identidades rexionais e os agravios históricos. A reacción ás inundacións de Valencia—con moitas chamadas para a dimisión de Sánchez—non foi tan intensa soamente pola incompetencia do Goberno autonómico, senón tamén polo resentimento ante a percepción de inacción do goberno centralizado de Madrid. En Galicia, o populismo maniféstase a través dun forte sentimento de orgullo rexional e de vontade de maior autonomía, contrastando co nacionalismo panespañol promovido por populistas de dereitas como Vox.
Está claro que o populismo chegou para quedarse no panorama político global, facéndose eco das tendencias observadas nas nosas eleccións en EUA. Aínda que o populismo pode servir como resposta lexítima aos fracasos dos que nos gobernan, o seu crecemento sen control corre o risco de minar as institucións democráticas. A vitoria de Trump mostra como os líderes populistas poden explotar o descontento económico e cultural para guiar o discurso cara ao autoritarismo. España enfróntase agora a unha situación semellante xa que os partidos tanto de esquerda como de dereita usan a retórica populista para mobilizar o pobo contra as autoridades centrais de turno.
Se España non aborda as causas subxacentes que alimentan o populismo como a desigualdade económica e o descontento co centralismo, corre un serio perigo de acabar como Estados Unidos. “Aquí nunca podería pasar”, di a xente, ata que pasa. Os movementos populistas poden evolucionar rapidamente cara ao autoritarismo, aproveitando o medo e a frustración para acumular poder e debilitar os controis e equilibrios políticos. España debe aprender dos Estados Unidos e priorizar a gobernanza transparente, o diálogo e as políticas inclusivas para contrarrestar a ameaza potencial do populismo autoritario. O risco non é só a polarización política, senón un impacto duradeiro na integridade democrática.
