Vivir nunha casa de catro plantas cos ladrillos ao aire facendo un vertixinoso equilibrio sobre catro piares de formigón non é cuestión de recursos, é cuestión de dignidade. Toca falar de «feísmo».
Na imaxe: A Illa de Toralla antes e despois da construción de 30 chalets que provocaron, ademais dun dano ambiental incalculábel, a destrución dun castro da Idade do Ferro e unha necrópole romana.
Definir os límites de conceptos abstractos tales como a fermosura, a harmonía ou a valía estética dun suxeito adoita ser unha tarefa, ademais de complicada (por non dicir imposible), moi polémica. É algo non-dogmático, todos os grises valen, seica. Esta dificultade radica na subxectividade dos propios adxectivos, ben sexa polos gustos/educación do emisor do xuízo, o contexto no que se atope o elemento a axuizar (físico ou temporal) ou as ganas que teña o snob do momento de levar a contraria ao ideario estético xeral.
Nin me mollo nin sinalo, pero todos e todas, aínda que doa recoñecelo, podemos identificarnos nalgún momento das nosas vidas como o friki pedante que admira o que o resto do mundo cataloga como unha soberana merda. Tal vez simplemente tratamos de escapar das preferencias xerais para non sentirnos parte dunha das posicións máis deostadas da nosa distópica sociedade pos-moderna: o normativismo. O temido “montón”. Todo un desafío. E así vai pasando a vida, supoño. Nun infinito vaivén entre o “normie ” e o “alternative ”. Entre o sisudo e o hedónico. Versátiles, sen agonías. A gusto co noso.
Agora ben, se intentaramos atopar algún exemplo físico e axiomático que puidera botar por terra todo este discursiño barato de conciliación e tolerancia estética, non teríamos máis que coller o coche e conducir uns quilómetros (sen rumbo) pola nosa fermosísima terra para toparnos coa abruptez que caracteriza dito evento, co «Feísmo made in GZ» que motiva a redacción deste artigo. Redundante, seino: a palabra feísmo, tristemente, refere exclusivamente a esa arquitectura enxebre galega que todos coñecemos, pero queda xeitoso o slogan.
Antes de continuar coa análise deste fenómeno, gustaríame deixar ben claro que a miña formación en arquitectura é nula, inexistente. Pero acho que, para levala a cabo, soamente preciso dos servizos de dous órganos esféricos situados baixo as cellas, os seus correspondentes nervios ópticos, un feixe de paciencia e o valor suficiente para dar a miña opinión en redes no 2023. Sen pretensións. Agardo que, se amas como eu amo a Galiza, poidas gozar destas verbas e, postos a soñar, arrincar algún sorriso de algo que habitualmente inspira a arrincarse os pelos da cabeza.
Pensaredes que o que vou a contar é broma, ou un recurso para remarcar o doloroso que me resulta ver a nosa paisaxe maltratada, mais nada diso: Lembro o meu primeiro somier-cancela. O buque insignia do feísmo. Desgraciadamente, un clásico da nosa estampa rural. Polo menos lembro a primeira vez que racionalicei o que ollaba. Estaba apañando cogomelos co meu pai pola zona de Cotobade (área que precisamente se caracteriza pola súa aparente inmunidade ao feísmo), e aínda lembro a súa cara de desgusto mentres, con serias dificultades, trataba de explicarme que era aquilo tan feo que nos impedía o paso a unha finca inzada de lepiotas. Tería eu oito anos, e aquela maraña oxidada que se erixía ante min daría comezo a una relación de amor-odio por este fenómeno que se estendería durante anos, até hoxe.
Amor porque, gustárame ou non, pasaría a miña xuventude conformando a idea do rural galego con estes artefactos polo medio, e aínda que fosen a razón de moitos dos meus suspiros de desencanto, remataron por converterse nun elemento evocador de melancolía, a emoción principal que conforma esa amalgama emocional nosa á que chamamos “morriña”. Si, morriña por un galpón de uralita. Pero non, agora en serio. Había unha pregunta que resoaba na niña cabeza: -que carallo pasaba cos galegos, (con nós), para que algo así fora endémico da nosa terra?
A mesma terra que tantas veces me fixera sentir fachenda! Fachenda da gastronomía, da paisaxe, do carácter do seu pobo, da súa belísima lingua! Algo non encaixaba. Botaba unha ollada ao nosos veciños do norte de Portugal, ou mesmo aos Asturianos ao nordeste, e ficaba abraiado polo cariño co que construían as súas vilas. E aquilo era unha actitude transversal; dende os proxectos de urbanismo dos concellos até os particulares pintando as súas casas cun harmonioso Pantón.
E aquí hei de facer un inciso: parece ser que ultimamente existe certa tendencia a tachar de aporófobos a todos aqueles que se pronuncian de forma crítica ante a existencia destas construcións aberrantes, argumentando que o rural galego fixo o que puido co que tiña para construír as súas vivendas, e que nós (a liga anti-feísta) somos unha cuadrilla de señoritos que o criticamos porque nos molesta á vista a pobreza dos demais. E iso me repatea.
Facendo un pouco de investigación atopamos que os anos de ouro desta corrente (ou polo menos aqueles nos que se comezaron a avistar cousas así), coinciden cunha época de pouca prosperidade económica na Galiza, certo é, mais non moito peor que a vivida en Portugal nos anos da ditadura, durante os cales a edificación e coidado do patrimonio foi, aínda que máis escaso, respectado por todos/as a pesar das circunstancias.
Non é necesario deixarse unha fortuna para ter a túa casa decente, polo menos sen excentricidades. De feito… cantos castelos horrorosos de granito construídos por narcos galegos pretensiosos (e profundamente charramangueiros), hai pola zona de Cambados, Ribadumia, Meis e Meaño? Non son os cartos, é o amor polo propio. Vivir nunha casa de catro plantas cos ladrillos ao aire facendo un vertixinoso equilibrio sobre catro piares de formigón non é cuestión de recursos, é cuestión de dignidade. No amor polo propio descansa a dignidade dun pobo. E ese amor polo propio arrebatóusenos durante décadas de machaque ideolóxico, asimilando desgraciadamente que o noso non vale. Que o noso idioma non sirve, razón pola cal os meus avós, a pesares de falar un nefasto español, empregábano sempre que se dirixían a miña irmá ou a min. Que a nosa cultura e o noso patrimonio non valen. Que non teñen nada do que presumir. E, se iso era así, por que razón ían a conservalo? Por que ían facelo con cariño? Quen ía querer defender a memoria de algo presumiblemente vergoñento? Efectivamente, ninguén.
E aí, ao meu parecer, fica a clave da existencia do feísmo made in GZ. Son as cicatrices que deixaron anos de desvalorización na identidade galega materializadas en cemento nun camiño de pedra ou en hórreos tapiados con ladrillos.
Vestixios dunha desgracia que perdura ata os nosos días, que nos lembran o pouco que nos queremos e que, se seguimos sen facer nada por cambialo, témome non desaparecerá nunca.
